De Twentenaren zijn bekend met de oude historie van hun streek en de daaruit voorkomende tradities en gebruiken. De inrichting van het landschap in Twente met zijn coulissenlandschap van bossen, heide- en veengebieden afgewisseld door dorpen en steden hebben ook een verhaal. Dit voorjaar hebben wij Sophie Bous van Lonely Planet bij ons mogen ontvangen voor een reis door de geschiedenis van het oude Twente. Ze hebben vanuit Haaksbergen kennis gemaakt met het boerenleven, het nalatenschap van de textiel industrie periode en de puurheid van de Twentse natuur. Jesse Beil van restaurant Captain Jack in Buurse gaat met haar op pad. Sophie Bous begint haar verhaal als volgt ” Het zuidoosten van Twente, rondom de gemeente Haaksbergen, kent een interessante, soms ingewikkelde balans tussen heden en verleden en tussen mens en natuur. Ontdek de verhalen die door dit unieke, lege stukje Nederland meanderen als de Buurserbeek”. Dan vervolgt ze haar verhaal “In het zuidoosten van Twente krijgt de natuur stukje bij beetje de overhand. Boerenland wordt omzoomd door de voor de regio typerende houtwallen, die hier en daar overgaan in plukjes bos. Natuur en cultuur meanderen hier door elkaar, net als de Buurserbeek die de natuurgebieden in dit hoekje van Overijssel horizontaal in tweeën splitst; de natuurgebieden Buurserzand en Witte Veen ten noorden ervan, het Haaksbergerveen in het zuiden.

Met de fiets trekken ze door het landschap. Veel grasland, want de grond is hier voor veel landbouw niet geschikt. ‘Deze velden waren vroeger moeras,’ vertelt Jesse Beil. ‘En nu worden delen van deze velden weer teruggegeven aan de natuur, om langzaam opnieuw moeras te worden.’ Bij het begin van natuurgebied het Haaksbergerveen stapt hij af. ‘Dit wordt het Siberië genoemd,’ zegt hij en ik begrijp de gelijkenis. De omgeving oogt kaal in de winter, en is als je door je wimpers kijkt misschien zelfs toendra-achtig te noemen. ‘Omdat hier weinig beschutting is, kan het hier ook hartstikke koud zijn.’ Het is tegenwoordig het startpunt voor veel wandelroutes door het Haaksbergerveen, maar zo’n twee eeuwen geleden werd er in dit gebied nog hard gewerkt: er werd turf gestoken voor de textielindustrie. Het hoogveen bood een perfecte brandstof om de textielnijverheid, waar Twente al langer bekend om stond, tijdens de Industriële Revolutie te mechaniseren.

Vanaf de jaren 50 van de vorige eeuw heeft de natuur weer de ruimte gekregen in het Haaksbergerveen, maar de aandenkens aan de turftijd zijn voor de oplettende kijker nog te zien. ‘Het veen was als een soort sawa,’ zegt Jesse als hij weer opstapt om verder te fietsen. ‘Het werd opgedeeld in vierkanten, omgeven door dijken om de turf op te drogen te leggen.’ Hij wijst tussen een warrig begroeid stukje bos, waar een verhoging waar te nemen valt. ‘Daar kun je nog zo’n dijk zien.’ We passeren een moerassig landschap, met vlonderpaden over het veen en droge grassen. Dan weer rijden we door een stukje bos, waar het pad tussen de bomen slingert. Overal vinden we weer poelen en plassen, spiegelglad tussen het hoge gras, waarin het veenmos zich stukje bij beetje aan het herstellen is. ‘Turf ontstaat door lagen van veenmos die groeien en afsterven, waar bovenop weer een nieuwe laag mos groeit,’ legt Jesse uit. ‘Het doel is hier om uiteindelijk het veen weer te herstellen naar hoe het ooit was, maar dat gaat maar heel traag.’ Dat herstel is vanuit biologisch en historisch oogpunt interessant, maar heeft ook een positief effect op het milieu: hoogveen is in staat om veel CO₂ op te slaan. Toch betekent natuurherstel niet dat de natuur helemaal de vrije loop gelaten kan worden, want onder meer berken en vliegdennen verstoren de groei van het veen. ‘Die opslag wordt door vrijwilligers verwijderd,’ zegt Jesse. ‘Maar ook plaatselijk vee helpt door in deze gebieden te grazen mee.’

De natuur wordt in de omgeving verder ondersteund met een soort bufferzone, om de overgang tussen natuur en bewoonde wereld niet te abrupt te maken en daarmee wederzijdse invloed te voorkomen. ‘De buffer moet uiteindelijk een kilometer breed worden,’ zegt Jesse terwijl we het noordelijker gelegen Buurserzand in fietsen. ‘Dat is goed voor de natuur, maar kan voor boeren soms lastig zijn.’ Boeren moeten hun land verkopen of afstaan, wat pijnlijk kan zijn als dat land al generatieslang in de familie is, of als hele families zelfs herplaatst moeten worden. De balans tussen mens en natuur is hier precair. Ze fietsen 25 kilometer, pauzeren met zelf meegebrachte koffie en kruidkoek, en onderweg wordt het ondanks het mooie weer nooit echt druk; het lijkt alsof een klein stukje Nederland even voor hunzelf hebben. De dagen die volgen beschrijft Sophie voor Lonely Planet op een prachtige manier. Wil je meer lezen over de ervaringen van Lonely Planet in Twente dan lees hier verder.